ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ

ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ META  ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ

Είναι φορές που ο κοινωνικός χώρος δεν αρκείται στην προφορική διαφωνία αλλά κάνει πράξεις που χαρακτηρίζονται «δυναμικές». Πορείες, χαρακτηρισμοί, βίαιες πράξεις χαρακτηρίζουν την πανάρχαια αυτή πρακτική που συχνά αποτέλεσε μοχλό αλλαγής της κοινωνίας. Πάντοτε το τοπίο αναδεικνύει δύο ή περισσότερες ομάδες να συγκρούονται. Πιο είναι το ψυχολογικό προαπαιτούμενο των ομάδων για να φτάσουν στη σύγκρουση; Ποια διαδικασία οδηγεί στη βία; Ποια η θέση της πολιτικής, της ιδεολογίας και του νόμου στη διάρκεια των γεγονότων;  Και τέλος, πως διαβάζεται κάτω από  αυτό το πρίσμα η έκρηξη που ακολούθησε τη δολοφονία ενός εφήβου;

Ας δούμε κατ’ αρχήν τι συμβαίνει στην καρδιά των συνομηλίκων του όταν μαθαίνουν ότι ένας «δικός τους» δολοφονήθηκε. Εδώ, καλό είναι να νοηματοδοτήσουμε σωστά τις λέξεις. Πέθανε, σκοτώθηκε, δολοφονήθηκε, παρά το ότι το αποτέλεσμα είναι το ίδιο το νόημα είναι τελείως διαφορετικό. Στην περίπτωση της δολοφονίας κυριαρχεί αίσθημα αδικίας και εκδίκησης απέναντι στους φυσικούς και τους ηθικούς αυτουργούς του φόνου. Και επειδή (ευτυχώς ) εν συνόλω στην κοινωνία μας η αυτοδικία δεν είναι ηθικά αποδεκτή γεννιέται η απαίτηση της τιμωρίας του δολοφόνου μέσω της δικαιοσύνης. Γίνεται άμεσα κατανοητό πως η δικαιοσύνη θα αναλάβει τον φυσικό αυτουργό ενώ για τον ηθικό αυτουργό που, σύμφωνα με

το κίνημα είναι το πολιτικό σύστημα και δεν υπάρχει ανάλογο δικαστήριο  να επιληφθεί. Για να ισορροπήσει το πλήγμα που  δέχθηκε η ομάδα των νέων με τη δολοφονία οι κινητοποιήσεις  μόνο βίαιες μπορούν να είναι ακριβώς γιατί από την κοινωνία μας απουσιάζει ο θεσμός που θα καταδίκαζε τους ηθικούς αυτουργούς. Δεν θα μπορούσαν να είναι πορείες συνταξιούχων ούτε  άναμμα κεριών όπως κάποια ευμεγέθης πολιτική δύναμη σχεδίασε για να μην θεωρηθεί απούσα από την κινητοποίηση.

Είναι κοινός τόπος πως η αυτοδικία είναι πάντα ζωντανή μέσα μας και αναλαμβάνει δράση σε δύο περιπτώσεις. Όταν απουσιάζει ο ανάλογος κρατικός θεσμός (αστυνομία – δικαιοσύνη) ή όταν ο θεσμός δεν είναι αναγνωρισμένος και αποδεκτός από την αντίστοιχη κοινωνική ομάδα. Η ανταπόδοση με το ίδιο νόμισμα είναι (οφθαλμός αντί οφθαλμού) είναι μια διαδικασία βαθειά ριζωμένη μέσα μας και σχετίζεται με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και τον ατομικό ή τον συλλογικό ναρκισσισμό της ομάδας. Το πρώτο έχει να κάνει με την ανάγκη επιβίωσης και το αυτονόητο για όλους του ανθρώπινους και όχι μόνο πληθυσμούς ότι για να επιβιώσουμε πρέπει να ανταποδίδουμε την ίδια βία που δεχόμαστε ή ανάλογα με τις περιστάσεις ακόμη και περισσότερη. Το δεύτερο έχει να κάνει με το ναρκισσιστικό πλήγμα που δέχθηκε η ομάδα των εφήβων. Σαν ναρκισσιστικό τραύμα ορίζεται μια επίθεση στην αυτοεκτίμηση και την αγάπη προς τον εαυτό που έχει ένας άνθρωπος ή ένα ανθρώπινο σύνολο. Η αυτοεκτίμηση ( αλλιώς: φυσιολογικός ναρκισσισμός)ορίζεται και ως «ηθικό» (πχ του στρατεύματος) χωρίς το οποίο μια ομάδα ακυρώνεται. Ο προσωπικός ναρκισσισμός στην πιο φυσιολογική μορφή του  περιλαμβάνει τον στοιχειώδη εγωισμό και την άμυνα της προσωπικής αξιοπρέπειας. Αντίστοιχες λειτουργίες υπάρχουν και στις ομάδες όπου όταν οι συνθήκες  επιτρέπουν να αναπτυχθεί μια ομαδική δυναμική, μια ομάδα μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας άνθρωπος.  Συνήθως οι ομάδες λειτουργούν ταυτιζόμενες με την ηθική ενός ηγέτη ή μιας ιδεολογίας. Έχουν από τη φύση τους μια συνειδητή αλλά και μια ασυνείδητη δυναμική, και βέβαια, όπως και ένας άνθρωπος μπορούν και οι ομάδες όταν θίγονται ζωτικά συμφέροντα τους στον ηθικό τομέα ή στον τομέα της επιβίωσης να καταφύγουν στη βία η οποία υπό συνθήκες μπορεί να γίνει ακραία. Ξέρουμε από εμπειρία ότι η βία δεν ξεσπάει ξαφνικά με ακραίο τρόπο. Ακολουθεί πάντα ένα «κρεσέντο». Αυτό γίνεται γιατί ανάμεσα στις συγκρουόμενες ομάδες εγκαθίσταται πάντα ένας διάλογος, μια διαδικασία όπου η μία προκαλεί την άλλη με προφανώς καταστροφική διάθεση και σκοπό να την οδηγήσει πρώτη στη βία ώστε να δικαιολογήσει τη δική της βίαιη δράση σε ηθικό επίπεδο. Όταν αυτή η διαδικασία είναι συνειδητή, πολιτικά ονομάζεται προβοκάτσια.

   Είπαμε προηγουμένως ότι η βία έχει δύο προαπαιτούμενα, την τάση επιβίωσης και το ναρκισσιστικό πλήγμα. Υπάρχει ένας δεσμός που συνδέει τα δύο αυτά πράγματα. Είναι κοινός τόπος πως όταν ένας άνθρωπος ή μια ομάδα χάνει την αξιοπρέπεια του  την επομένη στιγμή χάνει και τα δικαιώματα του, δηλαδή ακυρώνεται η δύναμη του. Κατά συνέπεια θα μπορούσαμε να πούμε πως ο στοιχειώδης ναρκισσισμός έχει και ένα περιεχόμενο επιβίωσης αλλά και το αντίθετο. Άνθρωποι ή ομάδες που δυσκολεύονται να επιβιώσουν συχνά χάνουν και την αξιοπρέπεια τους. Κατά συνέπεια ο φόβος και το άγχος μιας ομάδας είναι διπλός, ότι αν χάσει το ένα θα χάσει και το άλλο , κατάσταση που συχνά οδηγεί ταχύτατα στη βία. Ιστορικά, αυτό που επακολούθησε της κατάληψης της Ρουρ από τους γάλους επειδή οι γερμανοί δεν πλήρωναν τις αποζημιώσεις του Α’ παγκοσμίου πολέμου είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Μετά από όλα αυτά γεννιέται φυσικά το ερώτημα αν η βία είναι αναπόφευκτη, αν δηλαδή παρά το ότι αποτρόπαιη παραμένει να είναι ο ουσιαστικός μοχλός που κινεί τον τροχό της ιστορίας.

 Εδώ πρέπει να αναζητηθούν άλλοι  παράγοντες που αφορούν την συμπεριφορά των ομάδων και αφορούν την οργάνωση τους σε μονιμότερη βάση. Οι ομάδες για την επίτευξη των στόχων τους ιδρύουν θεσμούς και σχήματα εξουσίας, όπου συχνά το ενδεχόμενο της βίας περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα τους.  Οι θεσμοί αυτοί περιλαμβάνουν  μια ιδεολογία ( δηλαδή μια εξιδανικευμένη και ενδεχόμενα παντοδυναμική κατάσταση αξιών) και ένα πρόγραμμα δράσης. Οι πολίτες μιας χώρας ανήκουν συγχρόνως σε πολλές ομάδες: Κάποιος μπορεί να είναι ευρωπαίος πολίτης , έλληνας,  παναθηναϊκός , μέλος επαγγελματικού σωματείου και αριστερός. Η δράση του θα εξαρτηθεί από το ποια ομάδα από όλες αυτές ενεργοποιείται κατά περίπτωση γι’ αυτό και μπορεί να είναι αντιφατική και να τον φέρει σε αδιέξοδο (π.χ. Ίμια ).

      Ωθούμενες από το ένστικτο της επιβίωσης οι ομάδες προσπαθούν να ευημερήσουν χρησιμοποιώντας  τη βία και συχνά ρυθμίζοντας την ιδεολογία τους ώστε να εξυπηρετεί τις επιλογές τους και όχι ,όπως θα έπρεπε, το αντίθετο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η  πολιτική των πολλών μέτρων και πολλών σταθμών του Μπους.

  Η απάντηση όμως στο προηγούμενο ερώτημα είναι όχι. Η βία δεν είναι αναπόφευκτη.  Ο Πολιτισμός όπως και στο παρελθόν μπορεί να αναλάβει την μετατόπιση της βίας από το φυσικό στο λεκτικό επίπεδο και έτσι οι συμφωνίες  να υπογράφονται  πριν και όχι μετά την μεγάλη σφαγή και τις καταστροφές. Ο άνθρωπος έχει βαθιά ριζωμένη την ενόρμηση θανάτου που όμως, όπως σε ατομικό έτσι και σε συλλογικό επίπεδο μπορεί να ελεγχθεί. Ο Γκάντι, ο Μαντέλα, ο χωρισμός Τσεχίας και Σλοβακίας αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.